Saturday, November 22, 2008

Work: Tapos na an Istoryang ini / Tapos na ang Istoryang ito

Tapos na an istoryang ini

Tapos na an istoryang ini. Saro sana an padumanan—sa katapusan. Gabos na paghiro pagrani pasiring sa hudyan, sa ultimo, sa naghahalat na nakaagi, na mangyayari pa sana.

Dai ta pag-isipon na nagbubuka sa hampang ta an gabos na ini arog kan preskong burak o tunog na dai pa nahihiro. Isipon ta na pighahampang ta sana an kun ano an natapos na, an naistorya na sa puon kan kahoy, an aram na.

Tibaad sabihon mong ika an magibo kan saimong istorya. Ika sana an aktor, an tagahiro, an tawo-tawo, nagdadalagan an istorya sa kusog na dai mo man kayang suhayon. Mismong an saimong pagsuhay, o dawa ngani pag-uyon sa puwersang ini pag-akto na sana kan dapat mangyari.

Aram mo na an istoryang ini, nahiling mo na ngani an katapusan. Piglilinga mo sana an sadiri sa lingaw. Para sa “gayon” kan kinaban, sa “siram” kan buhay.

Rumdumon mo, ta kun dai tatahuban ka kan nganang kamunduan sa saimong dai pagka-aram. Huhunaon mong ika an nagdara sa sadiri mo digdi sa pasakit. Babasulon mo an dai paglataw kan dalan pasiring sa mas maray na kamugtakan .

Dai na man na ibang dalan kundi ining biniklad satuya. An mga panas buda halnas, an gian buda ginhawa sa agihan dai man maluluktusan.

Ata dawa pa taramon mong mahaman kang sadiri mong tinampo, an pag mawot mong maghaman, an saimong pagtaram kaining kamawotan, pagsusog mo sana kan saimong piglalakawan.

An dalan, an istorya, dai na mabago. Saro sana an satong magiginibo: an bagohon an dalagan kan satong pamayo. Sa pagbuntog sa kasakitan kita nakukulugan. Sa kamaangan manungod sa buhay na totoo kita nagagadan.

Magmaan dai magdasmag. Maanan an isip, an lawas na nagmamati kan sakit, dai magladop sa kasakitan. Maanan an puso na nagmamawot, dai magdusmog sa pigmamawot. Maanan siring man an mga lawas, an mga isip na nagsasayaw sa kumpas kan kinaban. Maanan an diit-diit kan mga ining pag-uli sa ati. Maanan mo an kulog, maanan mo an ogma, an siram na minatugdon sa pagmati, kinabuhay, isip. Maanan mo sana, dai mo pagpakupuon, pagpaduoton saimo, dai paglunudon an sadiri sa pigsasapar kan nakapatos saimo. Ta ini an suklob na mabuta sa saimong pagmaan. An maparabas saimo sa dalan na pano ki bulot na daing mata. An maturo saimo ki kapatalan nganing sa katapusan, dawa naampos mo na an kasagkodan kan istorya, papalapagon ka man giraray kaini sa mga dai man mabubukod.

Nobyembre 22, 2008. Tayhi.

* * *

Tapos na ang istoryang ito

Tapos na ang istoryang ito. Isa lang ang patutunguhan--ang katapusan. Lahat ng paggalaw paglapit patungo sa huli, sa ultimo, sa naghihintay na nakaraan, na mangyayari pa lamang.

Huwag nating isipin na bumubuka sa harap natin ang lahat ng ito tulad ng sariwang bulaklak o hamog na hindi pa nagagalaw. Isipin nating hinaharap lamang natin ang kung ano ang natapos na, ang naikuwento na sa punong kahoy, ang alam na.

Marahil sasabihin mong ikaw ang gagawa ng iyong istorya. Ikaw lang ang aktor, ang taga-ganap, ang tautauhan, tumatakbo ang istorya sa lakas na hindi mo kayang suwayin. Mismong ang iyong pagsuway, o kahit nga ang pagsunod sa puwersang ito, pag-ganap na lamang ng dapat mangyari.

Alam mo na an istoryang ito, nakita mo na nga ang katapusan. Hinihele mo lamang ang iyong sarili sa paglimot. Para sa "ganda" ng mundo, sa "sarap" ng buhay.

Alalahanin mo, dahil kung hindi tatabunan ka ng sobrang kalungkutan sa iyong hindi pagkaalam. Aakalain mong ikaw ang nagdala sa sarili dito sa hirap. Sisisihin mo ang hindi paglitaw ng daan patungo sa mas mabuting kalagayan.

Wala na namang ibang daan kundi itong binuklat sa atin. Ang mga tulis at dulas, ang gaan at ginhawa sa daan ay hindi maiiwasan.

Kahit pa sabihin mong gagawa ka ng sariling lansangan, ang kagustuhan mong gumawa, ang iyong pagpahayag ng kagustuhan, pagbakas mo lamang ng iyong linalakaran.

Ang daan, ang istorya, hindi na magbabago. Isa lang ang ating magagawa: ang baguhin ang takbo ng ating kaisipan. Sa paglublob sa kahirapan tayo nasasaktan. Sa kamangmangan ukol sa buhay na totoo tayo pumapanaw.

Tumingin huwag sumubsob. Tingnan ang isip, ang katawan na dumarama sa hirap, huwag sumisid sa kahirapan. Tingnan ang puso na nagnanais, huwag magkandarapa sa ninanais. Tingnan din ang mga katawan, ang mga isipan na sumasayaw sa kumpas ng daigdig. Tingnan ang unti-unting pag-uwi ng mga ito sa dumi. Tingnan mo ang sakit, tingnan mo ang saya, ang sarap na dumarapo sa pandama, ari, isip. Tingnan mo lamang, huwag mong pakapitin, padampiin, huwag mong lunurin ang sarili sa dinaranas ng bumabalot saiyo. Dahil ito ang talukbong na bubulag sa iyong pagtingin. Ang magpapaliwaliw sayo, walang mata, sa daang puno ng lubak. Ang magtuturo sayong kakitidan upang sa katapusan, kahit maabot mo na ang dulo ng istorya'y paghahabulin ka nito sa mga hindi kayang abutin.

Photo: "End of the Road" from http://pixdaus.com/?sort=tag&tag=suicide

Wednesday, November 19, 2008

Work: An Ikos / Ang Pusa

An Ikos

Puon pagmuklat sagkod pagpiyong, uru-aldaw, sa saiyang ikog, liog, paa, isapar kan kuting an tarom kan ido na nagngingipon.

Hingalo saiya an uriyak na minakamang hali sa saiyang rarom pasakat sa ngimot, ta nagagabot, naguguyod kaini an kulog paluwas sa saiyang lawas.

Sa pagtios, nakaka-okod kitang matuod: kun maanan mong maray garo na sana kawat an dulak, ta dawa nagdudulag su ikos, naghahalat ini, an pagtabyon kan saiyang ikog pag-taon, pagtangro sa malumoy niyang lawas sa nag-aadal na kagat. Dawa an pagkamrag niya sa para tao saiyang sakit, palabas na pulugospogos, na pagdurat sa pigdudulagan an katuyohan. Ta ini baga an totoong katalian: an pag-ako kan kamugtakan kan kinaban, an pagpahunod, an pag-utob sa tuklang kan dalan na pig-uusol kan dapat mangyari.

Kaya ngani magayon bagang isipon na an lugar na ini na su pig-aapod tang impyerno. Pagkatapos kaini dai nang titiuson. Gabos na kulog digdi na sasakiton. Pero namuyahan ta na baga digdi—sa kawaran ki katoninungan—kan kita natuod, nakaokod kitang mamuot.

An hapot ngani, pagnatapos na su kagat sa liog, pagnasweto na kan pigpapasakitan an ilusyon na yaon digdi an kaogmahan, pagnaipos niya na an sadiri para sa pagbalyo, pano kun subulon siya kan naukdan na pagkamuot pa-uli sa tinuodan niya nang kulog?

Ang Pusa

Mula pagmulat hanggang pagpikit, araw-araw, sa kanyang buntot, leeg, binti, dinaramdam ng kuting ang talim ng tutang nagngingipin.

Pahinga sa kanya ang iyak na gumagapang mula sa kanyang lalim paakyat sa bibig, dahil nabubunot, nababatak nito ang sakit palabas sa kanyang katawan.

Sa pagtitiis, natututo tayong masanay: kung pagmamasdan nating mabuti parang laro na lamang ang away, dahil kahit lumalayo ang pusa, naghihintay ito, ang pagkumpas ng kanyang buntot ay pagpain, pag-alok sa malambot niyang katawan sa nag-aaral ng kagat. Kahit ang pagkalmot niya sa taga-bigay sa kanyang sakit, palabas na paghulagpos, na pag-tukso sa tinatakbuhan ang punto. Dahil ang totoong katalinuhan ay ito: ang pag-ako ng kalagayan ng daigdig, ang pagparaya, ang pagsunod sa usad ng daan na itinutulak ng dapat maganap.

Kaya nga magandang isipin na ang lugar na ito na ang tinatawag nating impyerno. Pagkatapos nito wala nang titiisin. Lahat ng sakit dito na dadamhin. Ngunit nagustuhan na natin dito--sa kawalan ng kapanatagan--nang tayo'y masanay, natuto tayong magmahal.

Ang tanong nga'y, pagnatapos na yung kagat sa leeg, pagnapatanda na ng pinaparusahan ang ilusyon na nandito ang kaligayahan, pagnaihanda niya na ang sarili para sa pagtawid, paano kung ayain siya ng natutunang pag-ibig pauwi sa nakasanayan nang sakit?

Wednesday, November 12, 2008

Work: Para sa Nawarang Obra/ To the Lost Work

PARA SA MGA NAWARANG OBRA

Arog kan aking nagadan an nawarang obra. Dai pa nahiling kan kinaban; an kinaban kan nawarang obra dai pa nahiling .

Nadiskwido sa salang pagsaray o tuyong bigla na sanang napara, dai na kaipuhan osipon kun pano hinanap, pano hinidaw.

Pasain na an mga ini? Dawa an matris-isip na nagmukna, nagbados, buda naghulpot, naghaman, dai na masusog dawa sa pagmati buda pagrumdom.

An mga taramon na tinukdol sa kawaran nai-uli sa kawaran. Bakong garo magayon na okasyon? Iyo sana an, dai ta na masasapar gilayon an ogma pagkairiba ini. An pigtatao kaini satuyang kamugtakan, pagdai na sinda garo nawawara naman. Apirmasyon kan pagigi tang yaon—pagnapara na, garo dai man kita nagin.

May nagbabasa daw kan nawawarang obra sa balyo kan nasasapar na reyalidad? Ano an mataram na hale sa kamot ko an obrang wara na? Ano an mataram na igwa akong kamot na nagtubong ki panurat para hamanon su obra? Pano matutukar an ideya na an obra yaon na pataw-pataw sa kawaran?

An obrang nahaman, nawara, yaon na sa lugar kun sain an gabos na dai na nakua yaon. An sarayan kan mga bagay na nawara. Arog kan isog o kaakian. Wara nang mataram na nagin satuya an mga ini. Dawa pagrumdom. Arog kan buhay tang diit-diit naaatas. Sagkod sa dai na marumduman kun an lawas tang ini yaon talaga digdi.

* * *

English: To the Lost Work

The lost work is a child that has died. He hasn't seen the world; no one has seen the world of the lost work.

Either caught in a mishap of improper keeping or by intention, it vanished in an instant, it is needless to mention how it was sought, how it was missed.

Where are they headed for? Even the mind-womb which created it, conceived it, birthed it, and moulded it, cannot track it even in feeling and in memory.

The words sown from nothingness were returned to nothingness. Isn't this a cause for celebration? However, we will never again be able to relish the bliss of being with it. The solace it gives us, goes away too when they are gone. With the disappearance of the affirmation of our being here, it feels we have never been.

Is there someone reading the lost work in the other side of our experienced reality? What will declare that the lost was our handiwork? What will say that I have held a pen and wrote the piece? How can we discuss the idea that the work now floats in the void?

The work that was made and lost is now in where all that was never found are. The keeper of all that was lost. Like courage or youth. Nothing can tell that these were once ours. Not even remembrance. Like our life which slowly wastes away. Until we can never remember if even our body was really here.

Tuesday, November 04, 2008

An Dalan Kan Sinayumahan (Jaime Jesus Borlagdan)

An Dalan kan Sinayumahan

Hunaon ta an hurop-hurop kan sinayumahan, mantang pigdadara kaini an sadiri sa ulian.

Hihidalion niya an paghali sa pinangyarihan, kun hain an saiya nagpahali; muya niyang masampot tulos an sarong sirungan.

Mala sa gubot na dai niya masabutan sa laog, muya niyang masampot tulos an madali masabot.

An hurop-hurop kan sinayumahan, hunaon ta, mantang sa madiklom na agihan pigmamati niya an dalan. Sa saiyang timak saralak an gapo buda awot, pero anas panas an saiyang namit, an saiyang tanda, puros tunok.

Sa pandong kan mga patente kan banggi an brilyanteng nabibilog sa saiyang mata pigrarayo niya an silyab.

Pigtatais an saiyang lambang lakad kan tarom kan tipak na mga batiris. Pigsususog niya sa batak sa paril an pasa sa saiyang laog.

Dawa anong dali-dali, halaba ining banggi arog kan pagtagbo kan dai na makakaagi. Dai tulos matatapos an muya nang matapos, dulo na maduso an haldat na pigtitios.

An muyang lingawan lalo an linaw sa piyong, sa diklom dulo an libong, dulo an pagtalibong sa puon.

****

The Way of the Rejected

Let us approximate the thoughts of the rejected, as he carries himself home.

Quickly, he will leave the place where it happened, the place where the one who left is in; he wants to arrive at a shelter immediately.

Because inside is a tangle he cannot undo, he likes to quickly reach something easy to know.

Let us approximate the thoughts of the rejected, while in the dark path he feels for the way. In his every step stones and grass combine, but all he can taste is sharpness, all he remembers are thorns.

Under the canopy of night lights, he veils the brilliance of the gem that is forming in his eyes.

His every step is grounded by the blade of broken pebbles; he traces in the concrete cracks the shards within him.

No matter how he hastens, the night is long like meeting one who will not arrive. What is brought to a stop hurriedly will not end, the sting of injuries will ache more while suffered.

The clarity of what is to be forgotten intensifies in the closing of eyes, perplexity increases in the darkness, one circles around the beginning even more.