Ay ku, mader, dai ka ninda midbid

"Mas muya ko nang gadanon kan Mayon, kaysa magadan sa gutom (sa evacuation center)"

Sikat ka na naman mader. Dawa gurang na, may nakakatino pa man palan. Asi tanawa sa pamitsan mo, mga nagtatangad saimong mga taga-Manila, bako bakasyunista ha, mga showbis reporters. Dangog ko igwa pang mga forengers. Ano na naman ginibo mo, mader ta sikat-sikat ka naman? Muya mo pang takluban su kaso kan Ampatuan.

Biyong pinawarara kami sa samuyang bukid na ika man sana nagpataba, sa mga pananom ming ika man sana nagpadaba, nagparambong. Makaulok ano? Sinda pa an nagtali-talian, sindang pigsusukol an gayon mo sa harayo kaysa samuyang pirmi kang kadurog.

Nata nadudurat sinda? Garo man su dai ninda aram na arog ka talaga kaan. Para pinahiling mo kun ano an nasa laog mo. Ano pa man an b�go? Kalayo, gapo, dugi? Kan rinaodas mo su Cagsawa, ikang maimunon na batala, bakong pinahiling mo sana kun sisay an diyos, na ika sana an permanente, na ika sana an dai kayang tanyugon, na an kongreto o lansang na pag-uswag kaya mong buraon na arog sana kaan? Ngonian, na oosnan mo na naman an samuyang kadagaan, kisay sala na iturukdok ninda an saindang mga nagsisirilyab na syudad sa palibot mo? Ika an nakakaaram kan saimong solar, gibuha an saimong muya.

Yaon kami digdi mala saimo, ina mi. Inagda mo kami sa kuna kan saimong katabaan, kaya kami nagrambong na arog kaini. Kan inako kan samuyang kamagurangan an yaman, inako naman ninda an buhi mong libog na daing pigsasanto an orgasmo. Arog ngonian, manunug� ka kun sisay ka, ibabalangibo mo sa bilog na rona an malatom na bandera kan saimong ubod, kan saimong ugali. Sa saimong pagkikig, sa saimong pag-utnga, sa pagdalnay kan nagraraba-raba mong matris, b�nuha an samuyang kadagaan na linaspag kan malipot ming mga imbensiyon, pila� an samong banwaan na binuruhang kan mga modernong tandayag.

Work: Hiling sa sarong malumlom na hapon / Tingin sa isang madilim na hapon

Kun mahiling mo sana kuta an gabos pirmi sa mata kan nagrurumdom, tibaad makakakuang gayon.

Kun mahiling mo sana— bakong an ilaw sa sala ngonian na mauran na hapon na pipagdagka ka sa katabangan kan tanawon, pwedeng maging arog man kan hiniribian mong mga aldaw sa kaakian na yaon na sana sa giromdom?

Kadaklan pano sa nagtatao satuyang pungaw dulot man sana kan sadiri tang kahugakan na maghiling. Minaralapwas sana an kada oras na dai kitang nakukua o nauukdan.

Sa sarong tanaw, makua ta kuta an kapahingaloan sa pagigi tang yaon digdi, pwedeng ngonian na sana, buda an daing kasagkodan naghahalat na satuya.

Ikaogma ta lamang kuta an pagmati na, iyo luway-luway na kitang napapara, pero bukas pa an paglaom na pwede ta pang punan na maging gilayon.

Pebrero7, 2009. Tayhi.

* * *

Kung makikita mo lamang sana ang lahat lagi sa mata ng umaalala, baka makakuha ng ganda.

Kung makikita mo lamang— di ba’t ang ilaw sa sala ngayong maulang hapon na bumabalisa sa’yo sa katabangan ng tanawin ay maaaring maging tulad din ng mga iniyakan mong mga araw sa kabataan na naroroon na lamang sa alaala?

Karamihan kasi sa nagdudulot sa atin ng lungkot dala na rin ng sarili nating katamaran na tumingin. Lumalagpas lamang ang bawat oras na wala tayong nakukuha o natututunan.

Sa isang tanaw, makuha sana natin ang kapayapaan sa ating pagiging andito, maaaring ngayon na lamang, at hinihintay na tayo ng walang hanggan.

Ikasaya sana natin ang pakiramdam na, oo unti-unti na tayong naglalaho, ngunit bukas pa ang pag-asang maaari pa nating umpisahan na maging muli.

Painting: "Human Condition", by: Rene Magritte

Work: Surat / Sulat

Surat

Agom, naubos ko na saimo an gabos na similiya; dai nang kagayunan sa kinaban na dai ko pa inuyon sa saimong katawohan. Dai na akong rawit-dawit na maiaatang saimo na dai ko ootrohon an sadiri ko.

Anong pagkamuot an satuya? Arog sa tinanom na naghahagad pang pagpadaba sa daga dawa yaraya na ini sa kahinugan buda rambong?

Makangirabong isipon na dai ka, garo sarong pagbasang-basang, garo arog kan sarong tawong-bituon na nakapatod sa saiyang lunadan pataw-pataw sa daing purong diklom kan kahewasan. Tama na taramon na natuod na ako saimo kaya siring kaini an sakong paglapag? Sala daw na mamatean ko ini?

Arog kan sarong ilas huna ko dai nang iba sa luwas mo. Huna ko masunod na kaini kagadanan.

Muya ko naman kutang makamati ki pag-aling hali sa iba, pero dai ko aram kun makakapades sinda kan pag-aling mo.

Nugad sierto ako sa paghuna na nasala sana su satong pagkatuparan, na igwang duwang tawo sa kun sain na iyo dapat an para satuya, pero nugad man dai akong duda na inaki sana akong suhay saimo para maukdan kong hanapon ka, na an gabos tang pagmawot na makatupar ki pagkamuot para sana usulon kita na magtagbuan sa tahaw.

Maluya akong magbilang ki taon, matapo an utak ko sa pagrumdom, pero aram kong naggurang akong kairiba ka, aram kong nagsakit ako, nakulugan, nalugad, nagsiriblagan, narahay, buda naogmang maray.

Buda kun igwa talagang hewas na masuhay satuya, na dai ko kayang panuan, masibog akong sarong lakad. Kun harani pa an, saro pa. Saro pa kun kaipuhan. Dawa pira, sagkod sa mataram mong harayo na kita. Sagkod sa tama na an hewas para mawoton mo gilayon na otrohon an satuyang buhay.

Pebrero 3, 2009. Karangahan.

* * *

Tagalog:

Sulat

Kabiyak, naubos ko na saiyo ang lahat nang pagwawangis; wala nang kagandahan sa daigdig na di ko pa naihinalintulad sa iyong katauhan. Wala na akong tula na mai-aalay na di ko uulitin ang aking sarili.

Anong pag-ibig ang sa atin? Tulad sa halamang humihingi pang pagsuyo sa lupa gayong subsob na ito sa kahinugan at lago?

Nakakapangilabot isiping wala ka, parang isang iskandalo, parang tulad sa taong-bituin na napatid sa kanyang sasakyan palutang-lutang sa walang dulong dilim ng kalawakan. Tama bang sabihing nakasanayan na kita kaya ganun na lamang ang pagbuntot ko saiyo? Mali bang maramdaman ko ito?

Tulad ng isang bangungot akala ko wala nang iba sa labas mo. Akala ko ang susunod na ay kamatayan.

Nais ko na rin sanang makaramdam ng pag-aruga mula sa iba, ngunit di ko alam kung mapapantayan nila ang iyong pag-aruga.

Minsan, sigurado ako sa akalang nagkamali lang ang ating pagtagpo, na may dalawang tao sa kung saan na siyang dapat para sa atin, ngunit, minsan wala akong duda na isinilang lamang akong hiwalay sayo para matutunan kong hanapin ka, na ang lahat ng ating pagnasang makatagpo ng pag-ibig ay para lamang itulak tayo na magsalubong sa gitna.

Mahina akong magbilang ng taon, marupok ang utak ko sa pag-alala, ngunit alam kong tumanda akong kasama ka, alam kong naghirap ako, nasaktan, nasugatan, nawasak, nahilom, at lumigayang lubos.

At kung meron talagang lawak na hahati sa atin, na di ko kayang punan, aatras ako ng isang hakbang. Kung malapit pa yan, isa pa. Isa pa kung kinakailangan. Kahit ilan, hanggang sa masabi mong malayo na tayo. Hanggang sa mainam na ang lawak para naisin mo uling ulitin ang ating buhay.

Photo: Detail “LADY WRITING A LETTER WITH HER MAID” by Vermeer

Karangahan Vol. 4, uploaded.

http://karangahanonline.blogspot.com/2009/02/karangahan-vol-iv-pebrero-2009.html

Just Click the link. Featured writers:

ESTING JACOB

GIOVHANNII C. BUEN

JAIME JESUS BORLAGDAN

For submissions, email: waterpatterns@yahoo.com

BIKOL WORKS ONLY.

An Lalaking Muyang Lumayog

AN LALAKING MUYANG LUMAYOG

ni Jamie Jesus Borlagdan

Igwa daang sarong lalaking muyang lumayog. Tolong banggi siyang nag-isip na daing katurog, buda dawa sa katurog naiisip niya an paglayog pero daing kasimbagan. Sa pang-apat na banggi tinaram saiya kan Bantay sa Pinto kan Pangiturugan, na an bathala kan mga bayong igwang harong sa gurang na Piling marambong sa ika-tolong liko kan salog kan Baranghawon. Tibaad makatabang daa kun inio dumanon niya. Kaya insigida pagmuklat, daing duwa-duwang sinungko niya su rona.

Kan matuparan niya su kahoy na pighahanap. Nag-apod siya sa puon kan Pili:

“Bayong, bayong, muya kong libuton an kinaban, muya kong lumayog pero dai akong aram. Bayong, bayong...”

Nagpahiling su Bathala kan mga Bayong buda nagtaram:

“Dai taka kaan mapapaonrahan, sagkod an samong tataramon kaya mong itaram.”

“Pano ko man an mauukudan?”

“Lingawan mo an boses na saimong aram.”

“Pano man, dai ko ngani marumduman kun pano ko ini naukudan.”

“Sa puon kan Piling ini, makukua mo an sakuyang mga ati. Ngonian kun muya mo talagang mahiling an kinaban, kaipuhan mong lumayog, kun muya mo talagang lumayog, an tataramon kan bayong kaipuhan mong manuodan—pagkinaon mo an mga ipot sa pamitsan kaining Pili, aabtan ka ki nganang pirot buda mangingiturog ka, pagmata mo dai mo na masasawod an taramon na kinadakulaan mo. Ngonian, kaya mo daw halunon an naghali sa sakong lubot?”

Bilog na buhay niya paglayog sana an muya niya, an buhay kan hayop na naglalakaw haloy niya nang tinalikudan, buda nabuhay sa pangiturugan. Pigtatawan siya ki paagi na mahaman an pangiturugan na ini, sa isip niya ano na sana an diit na pait para sa namit kan daing sagkodan na langit.

Arog kan taramon kan Bayong, kinaon niya su ipot, napirot siya, nangiturog. Sa pangiturugan, natuparan niya giraray su Bantay sa Pinto kan Pangiturugan,

“Mala ako an nagdara saimo digdi, tatawan taka pang tsansa na baguhon an saimong disisyon.”

Inagda kan Bantay su lalaki sa sarong lamesang may duwang kopita, may kutsilyo, buda bunga ki Pili.

“Pag ininum mo an laog kan kopitang ini, papaliwuyon ka na garo ka naglilihi, an duwang namit sana kan bunga kan Pili an makakahali kan saimong pagliwoy. Manatok an lantahon, masapog an ilog. Pagmata mo mananamitan mo an hamis kan tataramon kan tawo.”

“Pag ininum mo man an yaon digdi, garo ginusgos ki langaton an dila mo, bubuahon ka kan gatol kaini, sagkod sa ika na mismo an magiris kan dila mo, gamit ining kutsilyo.”

Sa tarom kan kutsilyo may nakasurat sa bulawan, pero an taramon dai niya masabutan.

“Muya ko sanang lumayog, buda mahiling an kinaban, dai akong paki-aram kun dai na ako makataram. Muya ko sanang lumayog...”

Ginawgaw saiya kan Bantay su kopita. Naglaad su lukas kan kutsilyong garo ngarakngak.

Pagmuklat dai na siyang boses. Pagnagtataram siya, an nagluluwas katoninungan. Imbes kamunduan, namatean niya an nganang ogma, ta nagrarani na siya sa pagkahaman kan saiyang mawot.

Nag-apod siya sa puon kan Pili.

Nag-apod siya sa puon kan Pili.

Nag-apod siya sa puon kan Pili.

Nag-apod siya...

Sa puon kan Pili, sa likod kan rambong, mga tanog kan pakpak, na gari palakpak pagkatapos makadangog ki paulok na pwertehon.

Pebrero 1, 2009. Karangahan.

Work: Kahoy

Tinaram ko sa babayi:

Sa payo ko igwang kahoy na an dahon an bilang kan kun pirang otro takang pigrurumdom.

Nagi-ulok siya. Garo hali sa daga may kuminanap na lindok sa saiyang tabay, pasakat sa taklob niyang tiklop. Kuminiling siya sa luwas kan balkon, ta garo nawaran ki paros sa laog, ta tibaad ituga kan dugo sa saiyang pisngi an duga na nagdumig sa saiyang tago. Muya niyang isipon kong pighihiling niya su mga bituon; muya kong mahiling niya na pighihiling niya an sarong pagkapasa kan mahewason na liwanag na habo mag-sararo.

An pagrarom kan banggi sinukol ko sa pag ngana kan bulan. Nugad saro ako sa mga naghahalat kan pirot, nakatanaw sa bintana, pigmamate an dai paghiro kan kagayonan. Ta sa irarom kan patenteng nalingawan kan nangiturog nang igwang buhay, sa mga tuog naghihiro an kamunduan,.

Arog kan saiyang ulok, na garo danaw na sarong beses sana kutawon ngani humukol na daing katapusan, na tinahuban niya kan likod kan saiyang kamot, bako para pahaluhon kundi irayo sa huna niya dai makakasabot. Pero muya kong aramon an buot niyang taramon.

Muya kong aramon na kasubago niya pa muyang lumuwas, dumalagan sa banggi, parabason an pilak sa nagraraba-raba niyang unit.

Disyembre 15, 2008. Tabaco.

Kahoy

Sinabi niya sa babae:

Sa isip ko mayroong kahoy na ang dahon ay ang bilang ng kung ilang ulit kitang inaalala.

Napangiti siya. Tila mula sa lupa may gumapang na kiliti sa kanyang hita, paakyat sa kanyang tinakpang tiklop. Lumingon siya sa labas ng balkon, dahil tila nawalan ng hangin sa loob, dahil baka ikumpisal ng dugo sa kanyang pisngi ang gata na nanunubig sa kanyang tago. Nais niyang isipin kong pinapanuod niya ang mga bituin; nais kong makita niya na pinapanuod niya ang isang pagkabasag ng malawak na liwanag na ayaw magkaisa.

Ang paglalim ng gabi sinukat ko sa pag tindi ng buwan. Minsan isa ako sa mga naghihintay ng antok, nakatunghay sa bintana, niraramdam ang hindi paggalaw ng kagandahan. Dahil sa ilalim ng ilaw na nalimutan ng nakatulog nang may buhay, sa mga nanigas gumagalaw ang kalungkutan.

Tulad ng kanyang ngiti, na parang sanaw na isang beses lamang galawin upang umalon ng walang hanggan, na tinakpan niya ng likod ng kanyang kamay, hindi para patahanin kundi ilayo sa hindi makakaintindi. Ngunit gusto kong alamin ang nais niyang sabihin.

Nais kong alamin na kanina niya pa gustong lumabas, tumakbo sa gabi, palawigin ang pilak sa nag-aalab niyang balat.

Litrato: Mga huling eksena sa pelikulang Wu Ji (The Promise) ni Chen Kaige

Work: Tapos na an Istoryang ini / Tapos na ang Istoryang ito

Tapos na an istoryang ini

Tapos na an istoryang ini. Saro sana an padumanan—sa katapusan. Gabos na paghiro pagrani pasiring sa hudyan, sa ultimo, sa naghahalat na nakaagi, na mangyayari pa sana.

Dai ta pag-isipon na nagbubuka sa hampang ta an gabos na ini arog kan preskong burak o tunog na dai pa nahihiro. Isipon ta na pighahampang ta sana an kun ano an natapos na, an naistorya na sa puon kan kahoy, an aram na.

Tibaad sabihon mong ika an magibo kan saimong istorya. Ika sana an aktor, an tagahiro, an tawo-tawo, nagdadalagan an istorya sa kusog na dai mo man kayang suhayon. Mismong an saimong pagsuhay, o dawa ngani pag-uyon sa puwersang ini pag-akto na sana kan dapat mangyari.

Aram mo na an istoryang ini, nahiling mo na ngani an katapusan. Piglilinga mo sana an sadiri sa lingaw. Para sa “gayon” kan kinaban, sa “siram” kan buhay.

Rumdumon mo, ta kun dai tatahuban ka kan nganang kamunduan sa saimong dai pagka-aram. Huhunaon mong ika an nagdara sa sadiri mo digdi sa pasakit. Babasulon mo an dai paglataw kan dalan pasiring sa mas maray na kamugtakan .

Dai na man na ibang dalan kundi ining biniklad satuya. An mga panas buda halnas, an gian buda ginhawa sa agihan dai man maluluktusan.

Ata dawa pa taramon mong mahaman kang sadiri mong tinampo, an pag mawot mong maghaman, an saimong pagtaram kaining kamawotan, pagsusog mo sana kan saimong piglalakawan.

An dalan, an istorya, dai na mabago. Saro sana an satong magiginibo: an bagohon an dalagan kan satong pamayo. Sa pagbuntog sa kasakitan kita nakukulugan. Sa kamaangan manungod sa buhay na totoo kita nagagadan.

Magmaan dai magdasmag. Maanan an isip, an lawas na nagmamati kan sakit, dai magladop sa kasakitan. Maanan an puso na nagmamawot, dai magdusmog sa pigmamawot. Maanan siring man an mga lawas, an mga isip na nagsasayaw sa kumpas kan kinaban. Maanan an diit-diit kan mga ining pag-uli sa ati. Maanan mo an kulog, maanan mo an ogma, an siram na minatugdon sa pagmati, kinabuhay, isip. Maanan mo sana, dai mo pagpakupuon, pagpaduoton saimo, dai paglunudon an sadiri sa pigsasapar kan nakapatos saimo. Ta ini an suklob na mabuta sa saimong pagmaan. An maparabas saimo sa dalan na pano ki bulot na daing mata. An maturo saimo ki kapatalan nganing sa katapusan, dawa naampos mo na an kasagkodan kan istorya, papalapagon ka man giraray kaini sa mga dai man mabubukod.

Nobyembre 22, 2008. Tayhi.

* * *

Tapos na ang istoryang ito

Tapos na ang istoryang ito. Isa lang ang patutunguhan--ang katapusan. Lahat ng paggalaw paglapit patungo sa huli, sa ultimo, sa naghihintay na nakaraan, na mangyayari pa lamang.

Huwag nating isipin na bumubuka sa harap natin ang lahat ng ito tulad ng sariwang bulaklak o hamog na hindi pa nagagalaw. Isipin nating hinaharap lamang natin ang kung ano ang natapos na, ang naikuwento na sa punong kahoy, ang alam na.

Marahil sasabihin mong ikaw ang gagawa ng iyong istorya. Ikaw lang ang aktor, ang taga-ganap, ang tautauhan, tumatakbo ang istorya sa lakas na hindi mo kayang suwayin. Mismong ang iyong pagsuway, o kahit nga ang pagsunod sa puwersang ito, pag-ganap na lamang ng dapat mangyari.

Alam mo na an istoryang ito, nakita mo na nga ang katapusan. Hinihele mo lamang ang iyong sarili sa paglimot. Para sa "ganda" ng mundo, sa "sarap" ng buhay.

Alalahanin mo, dahil kung hindi tatabunan ka ng sobrang kalungkutan sa iyong hindi pagkaalam. Aakalain mong ikaw ang nagdala sa sarili dito sa hirap. Sisisihin mo ang hindi paglitaw ng daan patungo sa mas mabuting kalagayan.

Wala na namang ibang daan kundi itong binuklat sa atin. Ang mga tulis at dulas, ang gaan at ginhawa sa daan ay hindi maiiwasan.

Kahit pa sabihin mong gagawa ka ng sariling lansangan, ang kagustuhan mong gumawa, ang iyong pagpahayag ng kagustuhan, pagbakas mo lamang ng iyong linalakaran.

Ang daan, ang istorya, hindi na magbabago. Isa lang ang ating magagawa: ang baguhin ang takbo ng ating kaisipan. Sa paglublob sa kahirapan tayo nasasaktan. Sa kamangmangan ukol sa buhay na totoo tayo pumapanaw.

Tumingin huwag sumubsob. Tingnan ang isip, ang katawan na dumarama sa hirap, huwag sumisid sa kahirapan. Tingnan ang puso na nagnanais, huwag magkandarapa sa ninanais. Tingnan din ang mga katawan, ang mga isipan na sumasayaw sa kumpas ng daigdig. Tingnan ang unti-unting pag-uwi ng mga ito sa dumi. Tingnan mo ang sakit, tingnan mo ang saya, ang sarap na dumarapo sa pandama, ari, isip. Tingnan mo lamang, huwag mong pakapitin, padampiin, huwag mong lunurin ang sarili sa dinaranas ng bumabalot saiyo. Dahil ito ang talukbong na bubulag sa iyong pagtingin. Ang magpapaliwaliw sayo, walang mata, sa daang puno ng lubak. Ang magtuturo sayong kakitidan upang sa katapusan, kahit maabot mo na ang dulo ng istorya'y paghahabulin ka nito sa mga hindi kayang abutin.

Photo: "End of the Road" from http://pixdaus.com/?sort=tag&tag=suicide

Work: An Ikos / Ang Pusa

An Ikos

Puon pagmuklat sagkod pagpiyong, uru-aldaw, sa saiyang ikog, liog, paa, isapar kan kuting an tarom kan ido na nagngingipon.

Hingalo saiya an uriyak na minakamang hali sa saiyang rarom pasakat sa ngimot, ta nagagabot, naguguyod kaini an kulog paluwas sa saiyang lawas.

Sa pagtios, nakaka-okod kitang matuod: kun maanan mong maray garo na sana kawat an dulak, ta dawa nagdudulag su ikos, naghahalat ini, an pagtabyon kan saiyang ikog pag-taon, pagtangro sa malumoy niyang lawas sa nag-aadal na kagat. Dawa an pagkamrag niya sa para tao saiyang sakit, palabas na pulugospogos, na pagdurat sa pigdudulagan an katuyohan. Ta ini baga an totoong katalian: an pag-ako kan kamugtakan kan kinaban, an pagpahunod, an pag-utob sa tuklang kan dalan na pig-uusol kan dapat mangyari.

Kaya ngani magayon bagang isipon na an lugar na ini na su pig-aapod tang impyerno. Pagkatapos kaini dai nang titiuson. Gabos na kulog digdi na sasakiton. Pero namuyahan ta na baga digdi—sa kawaran ki katoninungan—kan kita natuod, nakaokod kitang mamuot.

An hapot ngani, pagnatapos na su kagat sa liog, pagnasweto na kan pigpapasakitan an ilusyon na yaon digdi an kaogmahan, pagnaipos niya na an sadiri para sa pagbalyo, pano kun subulon siya kan naukdan na pagkamuot pa-uli sa tinuodan niya nang kulog?

Ang Pusa

Mula pagmulat hanggang pagpikit, araw-araw, sa kanyang buntot, leeg, binti, dinaramdam ng kuting ang talim ng tutang nagngingipin.

Pahinga sa kanya ang iyak na gumagapang mula sa kanyang lalim paakyat sa bibig, dahil nabubunot, nababatak nito ang sakit palabas sa kanyang katawan.

Sa pagtitiis, natututo tayong masanay: kung pagmamasdan nating mabuti parang laro na lamang ang away, dahil kahit lumalayo ang pusa, naghihintay ito, ang pagkumpas ng kanyang buntot ay pagpain, pag-alok sa malambot niyang katawan sa nag-aaral ng kagat. Kahit ang pagkalmot niya sa taga-bigay sa kanyang sakit, palabas na paghulagpos, na pag-tukso sa tinatakbuhan ang punto. Dahil ang totoong katalinuhan ay ito: ang pag-ako ng kalagayan ng daigdig, ang pagparaya, ang pagsunod sa usad ng daan na itinutulak ng dapat maganap.

Kaya nga magandang isipin na ang lugar na ito na ang tinatawag nating impyerno. Pagkatapos nito wala nang titiisin. Lahat ng sakit dito na dadamhin. Ngunit nagustuhan na natin dito--sa kawalan ng kapanatagan--nang tayo'y masanay, natuto tayong magmahal.

Ang tanong nga'y, pagnatapos na yung kagat sa leeg, pagnapatanda na ng pinaparusahan ang ilusyon na nandito ang kaligayahan, pagnaihanda niya na ang sarili para sa pagtawid, paano kung ayain siya ng natutunang pag-ibig pauwi sa nakasanayan nang sakit?

Work: Para sa Nawarang Obra/ To the Lost Work

PARA SA MGA NAWARANG OBRA

Arog kan aking nagadan an nawarang obra. Dai pa nahiling kan kinaban; an kinaban kan nawarang obra dai pa nahiling .

Nadiskwido sa salang pagsaray o tuyong bigla na sanang napara, dai na kaipuhan osipon kun pano hinanap, pano hinidaw.

Pasain na an mga ini? Dawa an matris-isip na nagmukna, nagbados, buda naghulpot, naghaman, dai na masusog dawa sa pagmati buda pagrumdom.

An mga taramon na tinukdol sa kawaran nai-uli sa kawaran. Bakong garo magayon na okasyon? Iyo sana an, dai ta na masasapar gilayon an ogma pagkairiba ini. An pigtatao kaini satuyang kamugtakan, pagdai na sinda garo nawawara naman. Apirmasyon kan pagigi tang yaon—pagnapara na, garo dai man kita nagin.

May nagbabasa daw kan nawawarang obra sa balyo kan nasasapar na reyalidad? Ano an mataram na hale sa kamot ko an obrang wara na? Ano an mataram na igwa akong kamot na nagtubong ki panurat para hamanon su obra? Pano matutukar an ideya na an obra yaon na pataw-pataw sa kawaran?

An obrang nahaman, nawara, yaon na sa lugar kun sain an gabos na dai na nakua yaon. An sarayan kan mga bagay na nawara. Arog kan isog o kaakian. Wara nang mataram na nagin satuya an mga ini. Dawa pagrumdom. Arog kan buhay tang diit-diit naaatas. Sagkod sa dai na marumduman kun an lawas tang ini yaon talaga digdi.

* * *

English: To the Lost Work

The lost work is a child that has died. He hasn't seen the world; no one has seen the world of the lost work.

Either caught in a mishap of improper keeping or by intention, it vanished in an instant, it is needless to mention how it was sought, how it was missed.

Where are they headed for? Even the mind-womb which created it, conceived it, birthed it, and moulded it, cannot track it even in feeling and in memory.

The words sown from nothingness were returned to nothingness. Isn't this a cause for celebration? However, we will never again be able to relish the bliss of being with it. The solace it gives us, goes away too when they are gone. With the disappearance of the affirmation of our being here, it feels we have never been.

Is there someone reading the lost work in the other side of our experienced reality? What will declare that the lost was our handiwork? What will say that I have held a pen and wrote the piece? How can we discuss the idea that the work now floats in the void?

The work that was made and lost is now in where all that was never found are. The keeper of all that was lost. Like courage or youth. Nothing can tell that these were once ours. Not even remembrance. Like our life which slowly wastes away. Until we can never remember if even our body was really here.

An Dalan Kan Sinayumahan (Jaime Jesus Borlagdan)

An Dalan kan Sinayumahan

Hunaon ta an hurop-hurop kan sinayumahan, mantang pigdadara kaini an sadiri sa ulian.

Hihidalion niya an paghali sa pinangyarihan, kun hain an saiya nagpahali; muya niyang masampot tulos an sarong sirungan.

Mala sa gubot na dai niya masabutan sa laog, muya niyang masampot tulos an madali masabot.

An hurop-hurop kan sinayumahan, hunaon ta, mantang sa madiklom na agihan pigmamati niya an dalan. Sa saiyang timak saralak an gapo buda awot, pero anas panas an saiyang namit, an saiyang tanda, puros tunok.

Sa pandong kan mga patente kan banggi an brilyanteng nabibilog sa saiyang mata pigrarayo niya an silyab.

Pigtatais an saiyang lambang lakad kan tarom kan tipak na mga batiris. Pigsususog niya sa batak sa paril an pasa sa saiyang laog.

Dawa anong dali-dali, halaba ining banggi arog kan pagtagbo kan dai na makakaagi. Dai tulos matatapos an muya nang matapos, dulo na maduso an haldat na pigtitios.

An muyang lingawan lalo an linaw sa piyong, sa diklom dulo an libong, dulo an pagtalibong sa puon.

****

The Way of the Rejected

Let us approximate the thoughts of the rejected, as he carries himself home.

Quickly, he will leave the place where it happened, the place where the one who left is in; he wants to arrive at a shelter immediately.

Because inside is a tangle he cannot undo, he likes to quickly reach something easy to know.

Let us approximate the thoughts of the rejected, while in the dark path he feels for the way. In his every step stones and grass combine, but all he can taste is sharpness, all he remembers are thorns.

Under the canopy of night lights, he veils the brilliance of the gem that is forming in his eyes.

His every step is grounded by the blade of broken pebbles; he traces in the concrete cracks the shards within him.

No matter how he hastens, the night is long like meeting one who will not arrive. What is brought to a stop hurriedly will not end, the sting of injuries will ache more while suffered.

The clarity of what is to be forgotten intensifies in the closing of eyes, perplexity increases in the darkness, one circles around the beginning even more.

An Dalan Kan sinayumahan/ The Way of the Rejected

An Dalan kan Sinayumahan

Hunaon ta an hurop-hurop kan sinayumahan, mantang pigdadara kaini an sadiri sa ulian.

Hihidalion niya an paghali sa pinangyarihan, kun hain an saiya nagpahali; muya niyang masampot tulos an sarong sirungan.

Mala sa gubot na dai niya masabutan sa laog, muya niyang masampot tulos an madali masabot.

An hurop-hurop kan sinayumahan, hunaon ta, mantang sa madiklom na agihan pigmamati niya an dalan. Sa saiyang timak saralak an gapo buda awot, pero anas panas an saiyang namit, an saiyang tanda, puros tunok.

Sa pandong kan mga patente kan banggi an brilyanteng nabibilog sa saiyang mata pigrarayo niya an silyab.

Pigtatais an saiyang lambang lakad kan tarom kan tipak na mga batiris. Pigsususog niya sa batak sa paril an pasa sa saiyang laog.

Dawa anong dali-dali, halaba ining banggi arog kan pagtagbo kan dai na makakaagi. Dai tulos matatapos an muya nang matapos, dulo na maduso an haldat na pigtitios.

An muyang lingawan lalo an linaw sa piyong, sa diklom dulo an libong, dulo an pagtalibong sa puon.

The Way of the Rejected

Let us approximate the thoughts of the rejected, as he carries himself home.

Quickly, he will leave the place where it happened, the place where the one who left is in; he wants to arrive at a shelter immediately.

Because inside is a tangle he cannot undo, he likes to quickly reach something easy to know.

Let us approximate the thoughts of the rejected, while in the dark path he feels for the way. In his every step stones and grass combine, but all he can taste is sharpness, all he remembers are thorns.

Under the canopy of night lights, he veils the brilliance of the gem that is forming in his eyes.

His every step is grounded by the blade of broken pebbles; he traces in the concrete cracks the shards within him.

No matter how he hastens, the night is long like meeting one who will not arrive. What is brought to a stop hurriedly will not end, the sting of injuries will ache more while suffered.

The clarity of what is to be forgotten intensifies in the closing of eyes, perplexity increases in the darkness, one circles around the beginning even more.

BRINDABAN (Kaptol Parte 4, 5, buda 6)

4.

Diyos ko, pagnagrarani ako Saimo, nagrarayo an gabos sako.

Pasabat ako sa ruso kan mga pasiring sa kalot.

Nagkikipot an dalan sa pagmuklat kan sakong puso.

Nalilinigan ako pero sa mata ninda nagigi akong huba.

Sa sulog kan ribok

sagwan ko an Saimong ngaran

pasiring sa pampang na hihingaloan.

Dai mo ako paglingawan Madhava

ta wara na akong ibang rumdom

kundi Ika.

10/09/08 Tayhi.

5.

Krishna, dai nang natada sakuya kundi Ika.

Hinawan Mo na an gabos na ulang sa agihan.

Surugpunon Mo an sakuyang tulang

ta Ika an kusog kaan.

Govinda sa Saimong plawta

pasayawon Mo akong garo halas

na punawon sa pag-otob.

6.

Igwang kadlagan

kan kaitong panahon

na kinawatan kan Kagurangnan.

An banal kaining ngaran:

Brindabindam!

10/10/2008 Karangahan

BRINDABAN
All Glories to Sri Guru and Gauranga

1.
“Krishna, Krishna” pero dai na su saiyang pighahanap. Sa walat na paros an parong na sana kan Kalatsutsi na ikinulintas niya sa lawas kaini. Arog sana kaito, nawara su saiyang padaba na kakugos kasubago. Arog sana kaan, napumpong su agawak kan saiyang kaogmahan. Dangan digdi sa hinulnakan nindang kadlagan, nagrambong an katábangan.

2.
Diyos ko, nuarin ko ititimak an hudyan kong lakad? Nuarin ko mamateon an hudyan na piltik kan daghan? Nuarin an hudyan na namit kan pagsawod kan Saimong ngaran? Mala Saimo an sakuyang bitis, mala Saimo an sakuyang puso, mala Saimo an kung ano man na pagkamuot na igwa ako, Ika sana an nakakaaram.

3.
Sa bitis kaining babaying nagngunguyngoy sa limpoy kan mga kahoy, ibabaw ko an sakuyang payo. Sa gabat kan lakad niya na minakalot sa mga awot ipalis ko an tubig kan sakuyang mundo. Ta binayaan Siya kan Saiyang Kagurangnan, buda an kamawotan kan Saiyang daghan na dai nang ibang kahagadan an mina bura sa kantidad kan dawa ano pa man.


Salin: Brindaban (Bahagi 1, 2, and 3)
1.
“Krishna, Krishna” ngunit wala na ang kanyang hinahanap. Sa iwan na simoy ang amoy na lamang ng Kalatsutsing ikinuwintas niya sa katawan nito. Ganun-ganun lang, nawala ang kanyang katipan na ka-akap kanina. Ganun-ganun lang, nahinto ang sulak ng kanyang ligaya. At dito sa nilaruan nilang kagubatan, lumago an katabangan.

2.
Diyos ko, kailan ko ilalapat ang huling yapak? Kailan ko dadanasin ang huling tibok ng dibdib? Kailan ang huling lasa ng pagsambit ng Iyong ngalan? Dahil Sa’yo ang aking paa, dahil Sa’yo ang aking puso, dahil Sa’yo ang kung ano man na pag-ibig na meron ako, Ikaw lang ang nakakaalam.

3.
Sa paa nitong babaing humahagulgol sa lilim ng mga kahoy, pinapatong ko ang aking ulo. Sa bigat ng kanyang yabag na humuhukay sa mga damo isinasalin ko ang tubig ng aking luksa. Dahil iniwan Siya ng Kanyang Panginuon, at ang pagnanasa sa kanyang dibdib, na wala nang ibang kagustuhan ang bumubura ng halaga sa kung ano pa man.


Translation: Vrindavan

1.
"Krishna, Krishna" but He's no longer there. Left in the breeze was the scent of the Frangipani She garlanded His body. Just like that, Her lover, embraced a while ago, vanished. Just like that, Her searing happiness ceased. And in this forest where they frolicked, bloomed blandness.

Ang Gadan, Sarong Elehiya/Ang Bangkay, Isang Elehiya

Itsura kan nalupos na lobo, dara kan pagsibog kan kun anong nagpapasan sa lawas, su gadan. Garo paghewas kan higot na nagpupugol sa unit na magin garo tambol buda ibabaw kan hinog na kamatis. Ngonian, arog kan kahoy na kinaros su ubod buda laog, anas na sana ini kurodo-kudo kan ubak.

-

Dati sa kada hangos, an lawas pirming nabubutong paluwas, sa posisyon na garo maladop. Garo may pigmamawot na maabot. Puminatod na ini sa puro kan butong pero an pagmawot padagos, sagkod sa masuway ini sa lawas. Suminain na ini? Hain na su pagmawot na maabot su pig-aabot? Ta an natada sato su lawas—na, dawa ini, dai tulos naguyod kan diklom na basta na sana mapara. Garo nasa tahaw kan duwang butong pasiring sa magkasuhay na direksiyon. Harong na muyang buhangon kan duwang habo nang magsaro. An neutral na habong may palaenon, surugan—naipit.

-

Kaya an pighihibian ta ngonian, an pigdudungawan, an pigsasamnohan ki burak buda patente, iyo an winalat kan pagmawot sa pagladop kaini pasiring sa daing kasagkodan, an dai tulos naiba kan pahingalo sa kun ano an nahihiling ta pagpiyong. An pigkakamunduan ta, iyo an patos, an minsan na laogan, o sakayan o lugar kan pinag-iwalan kan duwang orag. An pigkukugos ta, iyo an gubing na simbolo kan hamot na dai ta makugos.

An mundo ta para sa satong sadiri. Buda an mundo ta bako para sa dai ta pagkaaram, kundi sa dai ta pagkasabot kun nata. Para digdi an gabos tang pagbalo—ini sana an warang makakataram satuya kundi kita pagyaon na duman.

-

Isipon ta na sana na ining winalat satuyang daing ribok-ribok, mara, buda nagsusuruhayan nang simbolo ay an kabaliktadan kan huminali satuya, na ngonian nagngangalas na sa inabtan na buhay buda lugar na dai ta kayang sawodon. Mas matali na sinda satuya. Harayuon na an saindang pagkaaram. Buda ini an dapat tang rumdumon: para sainda, kita na yaraon digdi sa lugar na may sakit, helang buda kamunduan, an mga dai pa nai-aaki, dai pa nauumayan, dai pa namumukna. Kita, para sainda, an mga gadan.

-

Salin:

-

Anyo ng walang lamang lobo, dala ng pag-atras ng kung anong pumapasan sa katawan, ang patay. Parang pagluwag ng higpit na pumipigil sa balat na maging isang tambol at ibabaw ng hinog na kamatis. Ngayon, tulad ang kahoy na kinaskas ang ubod na laman, lahat na lamang ito kulubot ng balat.

-

Dati sa bawat hininga, ang katawa'y laging nababatak palabas, sa posisyon na tila paglusong. Tila may ninanais na abutin. Pumatid na ito sa dulo ng hatak ngunit ang pagnanasa'y patuloy, hanggang sa mawalay ito sa laman. Saan na 'to napadpad? Nasaan na yung pag-asam na maabot ang ninanasa? Dahil ang natira sa atin ay ang katawan--na, kahit ito'y hindi kaagad nakaladkad ng dilim na basta na lang maglaho. Parang nasa gitna ng dalawang hatak patungo sa magkahiwalay na direksiyon. Bahay na nais hatiin ng dalawang ayaw magkasundo. Ang neutral na walang nais panigan--naipit.

-

Kaya ang iniiyakan natin ngayon, ang dinudungawan, ang pinapalamutian ng bulaklak at tanglaw, ay ang iniwan ng pagnais sa pagsuong nito patungo sa walang katapusan, ang hindi kaagad naisama ng pahinga sa kung ano ang nakikita natin sa pagpikit. Ang pinagluluksaan natin, ay ang pabalat, ang minsan na lalagyan, o ang sasakyan o lugar ng pinagtunggalian ng dalawang bangis. Ang niyayakap natin ay ang damit na simbolo ng bango ng di natin mayakap.

-

Ang dalamhati natin ay para sa ating sarili. At ang lungkot natin ay di para sa hindi natin pagkaalam, kundi sa hindi natin pagkaintindi kung bakit. Para dito ang lahat ng ating pag-subok--ito lang ang walang maymakakapagsabi sa atin maliban kung tayo'y andun na.

Isipin na lang natin na itong iniwan sa ating walang imik, tuyo, at naguguho nang simbolo ay ang kabaliktaran ng umalis sa atin, na ngayo'y namamangha na sa naratnang buhay at lugar na hindi natin kayang bigkasin. Mas matalino na sila sa atin. Malayo na ang kanilang kaalaman. At ito ang dapat nating tandaan: para sa kanila, tayo na nandito sa lugar na itong may pagdurusa, karamdaman, at kalungkutan, ang mga hindi pa naipapanganak, hindi pa nagkakamalay, hindi pa nailalalang. Tayo, para sa kanila, ang mga patay.